1821-1830
Η επαρχία του Αγίου Βασιλείου στην Επαναστατημένη Κρήτη

Τον Μάρτιο του 1821 η επανάσταση ξεσπά στην Πελοπόννησο και εξαπλώνεται ραγδαία στην υπόλοιπη Ελλάδα. Στην Κρήτη την εποχή αυτή επικρατεί ένα κλίμα τρομοκρατίας και καταπίεσης. Οι Τούρκοι προσπαθούν να αποτρέψουν μελλοντική επανάσταση με αυστηρούς περιορισμούς και σφαγές όσων θεωρούν επικίνδυνους για την ανατροπή της οθωμανικής αυτοκρατορίας.

Όμως ο πόθος για την ελευθερία μένει άσβεστος στο νησί. Μάλιστα, με την εξάπλωση της  Φιλικής Εταιρείας  ένας από τους πρώτους που δίνει τον ιερό όρκο είναι ο Ηγούμενος της Μονής Πρέβελη Μελχισεδέκ Τσουδερός. Ο ίδιος προσφέρει καταφύγιο σε κάθε κυνηγημένο και διατηρεί αλληλογραφία με τον Πατριάρχη Γρηγόριο.

Χωρίς να είναι λοιπόν κατάλληλα εξοπλισμένοι, απροετοίμαστοι και απομονωμένοι σχεδόν από την υπόλοιπη Ελλάδα, οι Κρητικοί  με μικρή καθυστέρηση μπαίνουν δυναμικά στον Αγώνα. Ανταποκρίνονται στο πανελλήνιο κάλεσμα του ξεσηκωμού, παρά τις πιέσεις και την αριθμητική υπεροχή του εχθρού, ο οποίος αριθμεί περί τους 20.000 άρτια εξοπλισμένους στρατιώτες, ενώ οι ένοπλοι Κρητικοί φτάνουν μόλις του 1200.

Έτσι, στις 7 Απριλίου του 1821 στα Γλυκά Νερά  Σφακίων, οι Σφακιανοί πρόκριτοι συναντιούνται μυστικά και αποφασίζουν να συμμετέχουν στον Αγώνα, αλλά και να ξεσηκώσουν τις κεφαλές του νησιού, ώστε να φουντώσει ταυτόχρονα ο αγώνας σε όλο το νησί. Λίγες μέρες αργότερα, στις 15 Απριλίου του 1821 στο Λουτρό Σφακίων επικυρώνεται η ίδια απόφαση.

Η συμβολή της επαρχίας Αγίου Βασιλείου (Λάμπης), θα είναι καθοριστική  στα γεγονότα, χάρη σε ηγετικές προσωπικότητες της περιοχής, αλλά και την αγωνιστικότητα των Αγιοβασιλιωτών.